Ik ben op mini-sabbatical in Italië. Drie maanden zonder plan. Als ik de voordeur uitstap van het gebouw waar ik via Airbnb een flatje huurde en naar rechts kijk, zie ik zonnige heuvels met een waterval van pastelkleurige huisjes. Links ligt de zee. Een massief grijsblauw vlak dat, doordat mijn straat afloopt, hoger lijkt te liggen dan de horizon. Zeilboten, vrachtschepen en veerboten schuiven er langzaam overheen. Ik ben in mijn element.

Een leegte waarin ik mezelf vind

De eerste weken hier werd ik heen en weer geslingerd tussen twee delen die om de macht streden. Het ene vond dat ik van alles moest: wandelen, mediteren, yoga, schrijven, studeren, naar buiten. Het andere riep juist: je hoeft niks, je mag alles. Lekker niksen, netflixen, eten, lezen, zonnen op het strand. ‘Iets doen’ vond dat ‘niets doen’ lui was. ‘Niets doen’ had geen zin in de druk van ‘iets doen’.

Dat innerlijke conflict bracht onrust. Maar inmiddels heb ik een balans gevonden waarbij ik elke dag opnieuw voel wat er vanzelf wil gebeuren. Soms is dat iets doen. Soms bewust niets. En soms gewoon zijn. Zijn in de ruimte tussen doen en niets doen. Een ruimte zonder actie, zonder reactieve passiviteit. Zijn zonder doel, zonder weerstand. Alleen maar aanwezigheid.

Het voelt vertrouwd. Vroeger was dit een leegte waar ik van weg wilde. Nu niet meer. Ik kan prima zijn zonder iets te doen, zonder hard te hoeven werken. (En voor wie mijn blog las waarin ik me afvraag of ik werkverslaafd ben: voorlopig denk ik van niet.)

Die lege ruimte is me dierbaar. Hier vind ik mezelf terug. Hier borrelt inspiratie op en ontstaan inzichten. Hier kan ik dieper voelen en met vertrouwen en nieuwsgierigheid wat laagjes van oude traumapijn voorzichtig afpellen.

Een grotere puzzel

Ik schreef eerder over trauma. Mijn eigen kerntrauma zit in het feit dat mijn moeder zich niet aan mij kon hechten. Zij was zelf getraumatiseerd en kreeg geen steun bij het verwerken van haar pijn. Hier in Italië zie ik steeds helderder hoeveel meer kanten van mijn persoonlijkheid zijn gevormd door wat ik als kind miste, en hoe ik daarmee omging. Alsof er langzaam een grotere puzzel zichtbaar wordt dan ik dacht dat er lag.

Die ruimte en het afpellen van pijn leiden me naar een vorm van relationeel trauma die ik ook vaak zie bij mensen met verslavingsproblemen: emotionele verwaarlozing. Daar wil ik in dit blog dieper op ingaan.

De pijn van wat er niet was

Veel mensen denken bij ‘trauma’ aan grote, acute klappen: natuurrampen, oorlog, ernstige ongelukken of verkrachting. Maar trauma kan ook sluipend zijn. Denk aan pesten, dat je langzaam afbreekt. Aan gaslighting, waardoor je aan jezelf gaat twijfelen. Of aan opgroeien met een ouder die worstelt met een verslaving. Emotionele verwaarlozing laat geen zichtbare littekens achter, maar creëert wel een diepe wond. Een wond die doorwerkt in hoe je je voelt, hoe je denkt, hoe je relaties aangaat – en vaak ook in hoe je overleeft.

Emotionele verwaarlozing laat sporen na die moeilijk in woorden te vatten zijn, juist omdat de pijn vaak ontstaat in een levensfase zonder taal. Het zijn sporen die je lijf bewaart: voelbaar in je hart, je spieren, je ademhaling. Emotionele verwaarlozing voelt vaak niet als iets wat je is aangedaan, maar als iets wat je hebt gemist. Iets dat ontbreekt. Een leegte. Soms als een gat in je borst, soms als een dof gevoel. Soms als de afwezigheid van gevoel.

Wat is emotionele verwaarlozing?

Het gaat om wat er níét was. Om afwezigheid, verlies, het ontbreken van verbinding. Dat maakt het moeilijk te grijpen: hoe weet je wat je hebt gemist, als je het nooit hebt gekend? Vaak gaat het om het ontbreken van aanraking, aandacht, troost, emotionele spiegeling, steun, bevestiging, aanmoediging, sturing. Soms ook om onvoldoende liefde.

Om dat tastbaarder te maken: stel je voor dat je een baby bent. Je wordt nauwelijks vastgehouden. Of iemand pakt je gevoelloos op, zonder warmte, oogcontact of zachte stem. Je huilt, maar niemand komt je troosten. Je kijkt in een star gezicht. Of in een wanhopig gezicht dat niet weet wat het met je aan moet. Er komt geen geruststelling. Geen reactie. Niks. Leegte.

Emotionele verwaarlozing gaat ook over het structureel ontbreken van erkenning: van jouw gevoelens, jouw behoeften, jouw grenzen. Je wordt misschien wel gezien aan de buitenkant, maar je binnenwereld blijft ongezien. Niemand zegt: ik zie dat je bang bent. Of: je hoeft het niet alleen te doen. Niemand stemt zich af. Alsof je er wel bent, maar tegelijk niet bestaat. Bij emotionele verwaarlozing ontbreekt wederkerigheid. Geen ‘ik zie jou’, geen ‘wij’. Je bent alleen.

Soms, maar lang niet altijd, gaat emotionele verwaarlozing samen met emotionele mishandeling. Misschien groei je op met een ouder die je negeert, of je voor zichzelf opeist. Die zegt dat je te veel bent. Of die je keer op keer laat voelen dat je lastig bent, waardeloos, dat niemand ooit van je zal houden. En dat dat jouw schuld is.

Wat het extra ingewikkeld maakt, is dat emotionele verwaarlozing vaak onzichtbaar is voor de buitenwereld. Daardoor krijg je als volwassene zelden bevestiging van wat je hebt gemist. De mensen om je heen zagen misschien een verzorgd kind, met ouders die het ‘goed bedoelden’. Maar achter de voordeur ontbrak iets wezenlijks. En omdat niemand het zag – en jij het zelf ook niet kon benoemen – leerde je te twijfelen aan je eigen gevoel.

Hoe ontstaat emotionele verwaarlozing?

Er is zelden één duidelijke reden aan te wijzen. Vaak gaat het om een combinatie van factoren. Een ouder kan zelf getraumatiseerd zijn, emotioneel overvraagd, of simpelweg niet hebben geleerd hoe je je afstemt op een kind. Soms is er sprake van verlies, bijvoorbeeld een overleden kindje vóór jou, waardoor er minder ruimte was om zich werkelijk op jou af te stemmen. Of een scheiding, depressie, of (psychische) ziekte die alles overschaduwde. Ook opgroeien met een ouder die worstelt met een verslaving kan zorgen voor onvoorspelbaarheid, emotionele afstand en instabiliteit, zelfs als er fysieke zorg aanwezig was.

Wat ik het vaakst zie, is dat het in de familie zit, als een patroon dat generaties teruggaat. Er zitten tekorten in het systeem, of leegtes. Ouders die zelf zijn opgegroeid zonder emotionele bedding, geven onbewust hetzelfde door. Niet uit onwil, maar uit onvermogen. Net zolang totdat iemand die pijn begint te voelen en het patroon probeert te doorbreken.

Emotionele verwaarlozing creëert trauma

Voor een klein kind is het ontbreken van warmte, aandacht en afstemming levensbedreigend. Zeker als dat samengaat met psychische of fysieke mishandeling. In zo’n omgeving moet een kind zichzelf stukje bij beetje opgeven om te kunnen blijven bestaan. Je gevoelens, je behoeften, je spontaniteit… alles wat jou jou maakt, schuif je aan de kant. Je raakt jezelf kwijt voordat je jezelf goed en wel hebt leren kennen. Dit is existentiële pijn.

Wat veel mensen niet weten: trauma is niet een gebeurtenis, maar de innerlijke wond die een traumatische ervaring – of juist het langdurig ontbreken van iets essentieels – achterlaat. En een van de moeilijkste aspecten van trauma is dat je er alleen mee bent. Er is niemand om het mee te dragen. Dus draagt je lichaam het. Het past zich aan, het overleeft. Maar de prijs is hoog. Je leert je op te splitsen, delen van jezelf af te sluiten of te verstoten. Trauma is het slagveld in je binnenwereld, met littekens die doorwerken in je relaties, je keuzes, je hele bestaan.

De impact van emotionele verwaarlozing

Emotionele verwaarlozing heeft grote gevolgen. Voor hoe je in het leven staat: misschien blijf je op de achtergrond, durf je geen hulp te vragen, omdat je hebt geleerd dat het toch niet komt. Voor hoe je naar jezelf kijkt: met zelfkritiek, schaamte, schuldgevoelens, of de overtuiging dat jij het probleem bent. Je twijfelt constant: was het wel erg genoeg? Was ik te gevoelig? Stel ik me aan?

Ook je relatie met je gevoel verandert. Je voelt weinig of niets, omdat het te pijnlijk is. Of je wordt juist overspoeld door emoties. Je weet niet meer wat je nodig hebt of durft er niet bij te komen. Misschien ervaar je diepe eenzaamheid zonder te weten waarom. Of wrok, schuld, rouw. Je leeft op afstand van jezelf.

En altijd beïnvloedt het je relaties. Soms trek je je terug, houd je mensen op afstand, vertrouw je niemand, laat je je niet echt zien. Soms doe je het tegenovergestelde: je past je aan, pleaset, geeft jezelf weg in de hoop dat iemand jou wél ziet, wél geeft wat je nodig hebt. Je overleeft door voor anderen te zorgen, zoals je misschien vroeger voor een ouder moest zorgen.

Emotionele verwaarlozing en verslaving

Emotionele verwaarlozing is de voedingsbodem voor allerlei manieren van zelfbescherming of ‘coping’. Een daarvan is het grijpen naar verdovende middelen of verslavend gedrag: om niet meer te voelen, of juist om maar íets te voelen. Middelengebruik, seks, obsessief zoeken naar liefde, keihard werken, perfectionisme – het zijn vaak manieren om om te gaan met gemis of leegte.
Je zou kunnen zeggen: verslaving is een onophoudelijke uitreiking naar iets wat lijkt op liefde. Naar iets wat je troost geeft, even kalmeert. Een poging om je eigen emoties te reguleren. Jezelf troosten en reguleren is ontzettend moeilijk, als je zelf nooit echt bent getroost. In die zin wijst verslaving heel precies naar wat er ooit ontbrak.

Kenmerken als passiviteit of uitstelgedrag worden vaak gezien als gevolgen van verslaving, maar kunnen juist ook hun oorsprong hebben in emotionele verwaarlozing. Als niemand je heeft aangemoedigd of gesteund, als er niemand was die je hielp richting te voelen of stappen te zetten, dan kan het leven overweldigend zijn. Je weet niet hoe je moet beginnen, hoe je jezelf in beweging krijgt. Je blijft hangen. Niet omdat je ‘lui’ bent of ‘geen verantwoordelijkheid wilt nemen’, maar omdat er ooit iets fundamenteels ontbrak.

Wat doet emotionele verwaarlozing met jou?

Wat doet dit blog met je? Gaat je hoofd ermee aan de haal? Vallen er kwartjes? Schiet er iets in verzet? Sta vooral ook even stil bij wat je in je lijf waarneemt. Voelt het onrustig, ongemakkelijk, opgelucht – of juist niets? Wat zegt dat wat je nu voelt, of niet voelt?

Wat je voelt is belangrijk. En ook het ‘niets’ voelen kan veelzeggend zijn. Weet dat je niet gek bent. Het ligt niet aan jou. Probeer woorden te vinden voor wat jou is overkomen. Dat alleen kan al heel moeilijk zijn. Het helpt vaak om dat samen met iemand te doen: een therapeut of iemand die je vertrouwt. Boeken kunnen ook een ingang zijn om het beter te begrijpen. Hieronder vind je een paar tips om verder te lezen.

Zelf ben ik halverwege mijn sabbatical. Deze tijd helpt me om stil te staan bij mijn eigen verhaal en ruimte te maken voor wat is, zonder druk. Misschien kan dat voor jou ook een stap zijn: ruimte geven aan jezelf en nieuwsgierig worden naar wat er binnenin leeft.

Verder lezen over emotionele verwaarlozing

• Jonice Webb, Ongekende gevoelens. Over emotionele bagage en de invloed daarvan op (volwassen) kinderen
  
• Lindsay C. Gibson, Ongezien opgegroeid. Herstellen na een jeugd met narcistische, afwijzende of afstandelijke ouders
• Kelly McDaniel, Moederhonger. Over het verlangen van volwassen dochters naar onvoorwaardelijke liefde
• Carolien Roodvoets, Niemandskinderen. De gevolgen en verwerking van een onveilige jeugd
• Karyl McBride: Zal ik ooit goed genoeg zijn? Hoe je herstelt van moederlijke narcistische mishandeling
• Professionals die zich willen verdiepen in het thema kan ik het werk van de Amerikaanse psychotherapeute Ruth Cohn aanbevelen.

Komende activiteiten (najaar 2025)

• Craving Course – De Craving Course is een groepstraject voor wie worstelt met een ongewenste gewoonte of verslaving. We kijken niet alleen naar gedrag, maar ook naar de onderliggende pijn. We starten weer in september. Wil je meedoen? Meld je op tijd aan.

• Wise Ones – Een traject voor mensen met langdurige eetstoornissen. Voor de groep die in september start zijn nog twee plekken vrij. Stuur me een mailtje als je interesse hebt.

• Leergang voor professionals – In oktober start opnieuw Ik weet dat je er bent: een leergang over begeleiden bij verslaving en herstel. Inschrijven is nu mogelijk, of neem eerst contact op voor meer informatie.