Angst om te stoppen of angst om te beginnen. Bang om een vertrouwd stukje van jezelf te verliezen of om een nieuwe kant van jezelf te ontdekken. Het is maar hoe je het bekijkt. Iedereen met een ongewenste gewoonte of verslaving komt hem tegen: de angst om het oude vertrouwde pad te verlaten en een nieuwe, onbekende richting in te slaan.
De angst om te stoppen met een verslaving heeft twee gezichten. Aan de ene kant is er de angst dat het niet gaat lukken. Je kunt het faalangst noemen, maar in essentie ben je bang voor je eigen oordeel, wat jij dan van jezelf zult vinden. Of wat anderen ervan vinden, maar dat komt uiteindelijk op hetzelfde neer: zul jij er dan nog wel mogen zijn?
Daarnaast is er de angst dat het wél lukt en dat je leven dan een moeilijk, pijnlijk, leeg of zinloos bestaan zal zijn. Dit is eigenlijk ook angst voor het gevoel dat jij dan over jezelf zult hebben; dat jij alleen (zonder jouw middel of gewoonte) niet genoeg bent, dat je ‘het’ niet in je hebt om het leven te leven op een bevredigende manier. Als je nog een laagje dieper zakt, zul je misschien ervaren dat het een existentiële angst is, of jij dan nog wel zult bestaan.
In dit blog vertel ik je waarom ik zou willen dat we het woord terugval afschaffen en vervangen door een term die beter de bedoeling weergeeft van deze vaak zo gevreesde ervaring.
Ik heb echt een bloedhekel aan het woord terugval. In mijn ogen bestáát terugval niet eens. Ja, de ervaring waarvoor we het woord gebruiken bestaat natuurlijk wel, maar het woord klopt niet, naar mijn idee.
“Wees toch niet zo streng voor jezelf!” Ik heb dit advies wel honderden keren gekregen, zonder er ooit iets mee te doen. Ik nam het niet eens serieus. Want wat was er nou mis met hoge kwaliteitseisen? Die zouden meer mensen moeten hebben! Totdat een burn-out zich aandiende en ik, gelukkig op tijd, inzag dat mijn gedrevenheid in feite een onmogelijk streven was naar dingen die helemaal niet bestáán: controle en perfectie.
Perfectionisme en prestatiedrang
Ambitie, resultaatgerichtheid, toewijding… het zijn mooie karaktereigenschappen die in sommigen van ons kunnen doorslaan naar prestatiedrang, perfectionisme en controlezucht. ‘Gezond’ gedrag wordt dan een obsessie. Zoiets gebeurt wanneer je een bepaalde eigenschap gaat inzetten als strategie, om iets wat je niet wilt te verdrukken of juist om er dingen die je mist of verlangt mee te bereiken. Als het verdringen niet lukt, of als het resultaat tegenvalt, ga je nog harder streven of beter je best doen. Psychisch en lichamelijk ondervind je steeds meer last van je gedrag: je krijgt stress. Die stress ga je vervolgens bestrijden met meer controle en perfectionisme of met een andere problematische gewoonte. Zo ontstaat een vicieuze cirkel die veel weg heeft van een verslaving.